بۈگۈن تېبابەتنىڭ ئاتىسى سۈپىتىدە قوبۇل قىلىنغان ھىپپوكرات (ھىپپوكرات) مىلادىدىن ئىلگىرىكى 460-يىلى بۈگۈن گرېتسىيەگە تۇتىشىدىغان كوس ئارىلىدا تۇغۇلغان. ئۇ دوختۇر ھېراكلىدسنىڭ ئوغلى. ئۇ ياشىغان دەۋر گرېتسىيە دەۋرىنىڭ ئالتۇن دەۋرى بولۇپ ، سەنئەتكارلار ۋە زىيالىيلار تۇنجى قېتىم ھەقىقەتنى ئىزدەۋاتاتتى. ئۇ ئۆز دەۋرىدىكى ئېتىقادنىڭ ئەكسىچە ، ئۇ كېسەللىكلەرنىڭ پەۋقۇلئاددە كۈچ ۋە ئىلاھلارنىڭ غەزىپىدىن كېلىپ چىققانلىقىغا ئىشەنمەيتتى ، ئۇ ھەر بىر كېسەللىكنىڭ جىسمانىي ۋە رېئال چۈشەندۈرۈشى بار دەپ ئويلىدى. ئۇ تەتقىقاتىنى كۆزىتىشنى ئاساس قىلىپ ، تېبابەتنى ئىلىم-پەن ۋە سەنئەتكە ئايلاندۇردى. ئۇ بالىلاردىكى ئۆپكە ياللۇغى ۋە تۇتقاقلىق ئالامەتلىرىنى تەسۋىرلىگەن تۇنجى دوختۇر. ئۇ يەنە تۇنجى بولۇپ پىكىر ۋە ھېسسىياتنىڭ يۈرەكتىن ئەمەس ، مېڭىدىن كەلگەن دېگەن قاراشنى ئوتتۇرىغا قويدى. ئۇ گرېتسىيەنىڭ ھەرقايسى جايلىرىنى ئايلىنىپ ئۆزىنىڭ سەنئىتىنى مەشىق قىلدى ، كوس ئارىلىدا داۋالاش مەكتىپى قۇردى ۋە ئۇنىڭ ئوي-پىكىرلىرىنى ئۆگەتتى. ئۇنىڭ ئوقۇتۇشى ئادەتتە ئەخلاقلىق (ئەخلاق قىممىتى). بۇ ئەخلاق ئۆلچىمى ھىپپوكرات قەسەمنامىسىدىمۇ ئېنىق كۆرۈلىدۇ. ئىلىم-پەننىڭ قۇرغۇچىسى بولغان ئۇلۇغ دوختۇر 377-يىلى مەسىھتىن ئىلگىرى ۋاپات بولغان. ئۇنىڭ يەتمىش ئەسىرى كېيىنچە كىتابقا سېلىنىپ ، 18-ئەسىرگە قەدەر 20 نەچچە ئەسىردىن بۇيان مېدىتسىنادا كلاسسىك كىتاب سۈپىتىدە ئىشلىتىلگەن. 2400 يىل بۇ كەسىپكە قەدەم قويغان بارلىق دوختۇرلار ئوخشىمىغان شەكىلدە ئوقۇغان ھىپپوكرات قەسىمى كىشىلەرنىڭ ئەقىدىسىگە ئوخشىمايدىغىنى ، ئۇ مىلادىدىن ئىلگىرىكى 5-ئەسىردە ھىپپوكراتنىڭ ئۆزى تەرىپىدىن ئەمەس ، بەلكى ئوغلى ياكى ئۇنىڭ شاگىرتلىرى تەرىپىدىن يېزىلغان. ھىپپوكرات قەسىمى داۋالاش ئەخلاقىغا ئائىت ئەڭ قەدىمكى تېكىست بولۇپ ، گەرچە پرىنسىپلىرى ئۆزگەرگەن بولسىمۇ ، ۋاقىت ، ئورۇن ، جەمئىيەت تەرتىپى ۋە دىندىن مۇستەقىل. ھىپپوكراتنىڭ بىرىنچى قائىدىسى ئۇ دوختۇرنىڭ ئويلىغانلىرى ۋە ئۆزى تاللىغان داۋالاش ئۇسۇلى بىلەن «بىمارغا زىيان يەتكۈزمەسلىك». ھىپپوكرات قەسىمى داۋالاش سەنئىتىنىڭ مۇھىم سىمۋوللىرىنىڭ بىرى. گەرچە ھىپپوكرات قەسىمى چەكلەش كۈچىگە ئىگە ئەمەس ھەمدە قانۇنىي جازا يوق بولسىمۇ ، ئەمما بۇ تېبابەتنىڭ تارىخى ۋە قانۇنىيىتى جەھەتتە بۇ تېكىست ناھايىتى مۇھىم. مېدىتسىنادىكى باشقا قەسەملەر گىپپوكراتتىن كېيىنكى «گالېن» ، «لائېننېك» ، «خۇفېلاند» قاتارلىق داڭلىق ئىسىملارنىڭ دىققەت مەركىزىگە ئايلاندى ، بۇ دوختۇرلار ئۆزلىرىنىڭ تېكىستلىرىنى داۋالاش دۇنياسىغا سۇندى. قانداقلا بولمىسۇن ، پەقەت ۋەدىلەرنىڭ ئىسمىلا ئۆزگەردى ، ئۇنىڭ مەنىسى ھىپپوكرات قەسىمىدىكىگە ئوخشاش: «ھاياتقا ھۆرمەت قىلىش ، زىيان يەتكۈزمەسلىك». يېقىنقى يىللاردىكى ھىپپوكراتلىق قەسىمى دوختۇرلارنى 2500 يىل يېتەكلەپ كەلگەن ھىپپوكرات قەسىمى ئامېرىكا ۋە ياۋروپا دوختۇرلىرى تەرىپىدىن يېڭىلىنىپ ، دوختۇر ۋە بىمارلارنىڭ ئېھتىياجىنى قاندۇردى. بۇ كەسپىي توختامغا ئاممىنىڭ ئىشەنچىسىنى تۇرغۇزۇش ، لوندون خان جەمەتى دوختۇرلار جەمئىيىتىدىكى جورج ئالبېرتى «لانسېت» ۋە «ئىچكى كېسەللىكلەر يىلنامىسى» دا بىرلىكتە نەشر قىلىنغان بۇ قۇرۇلتاينى «زامانىۋى داۋالاش ئەمەلىيىتىنىڭ يېتەكچىسى» دەپ تەسۋىرلىگەن. ھىپپوكرات دەۋرىدە مۇھىم بولمىغان بىمارلارنىڭ ھوقۇقى ، گۇرۇپپا خىزمىتى ۋە باشقا كەسپىي خادىملارنى ھۆرمەتلەش قاتارلىق مەسىلىلەر بۈگۈنكى كۈندە دوختۇرلار كۆڭۈل بۆلىدىغان ساھەگە ئايلاندى. مۇتەخەسسىسلەر «يېڭى ئەخلاق كودى» بىمارلار بىلەن دوختۇرلار مۇناسىۋىتىدىكى چەكمە تاش بولۇپ قالىدۇ ، دەپ ئوتتۇرىغا قويدى. ئامېرىكا-ئەنگىلىيە ھەمكارلىقى بىلەن بارلىققا كەلگەن بۇ قۇرۇلتاي بىمارلارنىڭ قوغدىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدىغان مەسئۇلىيەتكە ئەھمىيەت بېرىدۇ. مېدىتسىنا ئىلمى ھەققىدە… مېدىتسىنا باشقا ئاكتىپ ئىلىملەردىن سەل پەرقلىنىدىغان تارماق. ئۇ ئەمەلىي بىلىم ۋە ئىقتىدار شۇنداقلا نەزەرىيەۋى بىلىم تەلەپ قىلىدۇ. بۇ نۇقتىدىن ئالغاندا ، ئىلىم-پەندىن باشقا يەنە «ھۈنەر-سەنئەت» بار دەپ قاراشقا بولىدۇ. بەزى غەرب مەنبەلىرى ، بولۇپمۇ قەدىمكى يازغۇچىلار تىبابەتنى «سەنئەتنىڭ تارمىقى» دەپ قوبۇل قىلىدۇ. بۇ ئەمەلىيەتنىڭ تەرەققىياتى ئىلگىرىكىگە ئوخشاش بۈگۈنكى كۈندە ئۇستاز-شاگىرت مۇناسىۋىتى دائىرىسىدە ئېلىپ بېرىلىدۇ. شۇڭلاشقا ھىپپوكرات ئۆزىنىڭ داڭلىق قەسىمىدە ئوقۇتقۇچىلىرىنى «خوجايىنىم» دەپ ئاتايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە ، بۇ خوجايىنلارنىڭ قېرى ياكى ياش بولۇشى مۇھىم ئەمەس. چۈنكى ھەر بىر تېببىي خادىم ئۆز كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىپ ، خىزمەتداشلىرىدىن توختىماي بىر نەرسە ئۆگىنىش جەريانىدا ئۆزىنى ياخشىلايدۇ. بۇ نۇقتىدىن ئېيتقاندا ، بارلىق دوختۇرلار ئۆمۈر بويى شاگىرت ۋە ئوقۇغۇچى. مېدىتسىنادىكى مېدىتسىنا ۋە يىلان خىزمەتچىلىرىنىڭ سىمۋولى گەرچە مېدىتسىنا تۇنجى ئىنساندىن باشلانغان دېيىلگەن بولسىمۇ ، ئەمما ئادەتتە قوبۇل قىلىنغان تۇنجى تېببىي ئاقساقال «Aesculapius». گومېر ئۇنى ئىليادتا تۇنجى قېتىم تىلغا ئېلىپ مۇنداق دېدى: «ئوغلى ئاسكلېپىئۇسنى ئۇنىڭ مۇكەممەل دوختۇرى دەپ چاقىرىڭ». ئالدى بىلەن زېۋۇسنىڭ غەزىپى بىلەن چاقماق سوقۇشى بىلەن ئۆلتۈرۈلگەن ئاسكلېپىئوس كېيىن زېۋۇس تەرىپىدىن داۋالاش ئىلاھى دەپ ئېلان قىلىنغان. تېببىي بەلگىلەردە قۇرۇلغان ، شەرق مەدەنىيىتىنى ئاساس قىلغان ۋە مىلادىدىن ئىلگىرىكى دەۋرلەرگە تۇتىشىدۇ. مىلادىدىن ئىلگىرىكى 3000-يىللارغا تۇتىشىدىغان يىلان سۈرىتى Asklepios ۋە ئۇنىڭ خىزمەتچىلىرى بىلەن بىرلەشتۈرۈلگەن. ھەتتا ئاسكلېپىئوس سۆزىنىڭ گرېتسىيەنىڭ «ئەسكالابوس» سۆزىدىن كەلگەنلىكى ، يەنى يىلان دېگەن مەنىدە دېيىلگەن. ئېيتىشلارغا قارىغاندا ، ئاسكلېپىئوس ئۆزىنىڭ شىپالىق كۈچىنى يىلاندىن ئالغان ، كىشىلەر قۇربانلىقلىرىنى بۇ يىلانغا ئەمەس ، بەلكى ئاسكلېپىئوسقا بەرگەن. مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا ، ئاسكلېپىئوس يىلان خىزمەتچىلىرى بىلەن ئۇنىڭ ئورنىنى مېدىتسىنا تارىخىدىكى مۇھىم بۇرۇلۇش نۇقتىلىرىنىڭ بىرى بولغان سىمۋول سۈپىتىدە ئىگىلىدى. «كېسەللىك يوق ، بىمار بار» بىزنىڭ داۋالاش مائارىپىمىز جەريانىدا ئېرىشكەن ئەڭ مۇھىم چۈشەنچىلەرنىڭ بىرى «بىمارنى كېسەل ئەمەس ، بەلكى داۋالاش». چۈنكى كېسەللىك ئوخشىمىغان ئۇسۇللاردا نۇرغۇن كىشىلەردە كېسەللىك ئالامەتلىرى بىلەن ئۆزىنى نامايان قىلالايدۇ ، بىز دوختۇر بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن ، ئۇ بىمار ئۈچۈن ئەڭ مۇۋاپىق داۋالاش ئۇسۇلىنى تاللىشىمىز كېرەك. يەنە كېلىپ ، بۇ كېسەلنى بىر ئادەمگە داۋالاش ئۇسۇلى قوللىنىلسىمۇ ، باشقا بىر ئادەم ئوخشاش كېسەلگە گىرىپتار بولغان تەقدىردىمۇ ، ئۇ باشقىچە ئۇسۇلغا جاۋاب قايتۇرۇشى مۇمكىن ، ياكى بىرىنچى بىماردىكى ئۇسۇل ئىككىنچى بىمارغا ماس كەلمەسلىكى مۇمكىن. تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىش ئۈچۈن مىسال بېرەي. ئوخشاش بىر دوختۇرنىڭ ئاددىي سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىش كېسىلىگە گىرىپتار بولغان ئۈچ ئوخشىمىغان بىمارغا قارىتا ئوخشىمىغان ئۈچ خىل ئۇسۇلىنى ئويلىشىپ كۆرەيلى (سۈيدۈكتىكى ئوخشاش مىكروبنى ئېلىپ ئوخشاش ئەرز بىلەن دوختۇرغا كېلىدۇ): مەسىلەن ، بىرىنچى بىمار ھامىلىدار بولسا ، پەقەت مەلۇم بىر تۈركۈم ئانتىبىئوتىك دورىلارنىلا بەلگىلىگىلى بولىدۇ ، ياكى ئۇ كىشى ھامىلىدارلىقنىڭ دەسلەپكى ئايلىرىدا بولۇپ ، كېسەللىك كۆپ ئاۋارىچىلىك ئېلىپ كەلمىسە ، سۇنى كۆپ ئىچىش تەۋسىيە قىلىنىدۇ ، بوۋاقنىڭ سالامەتلىك ئەھۋالىنى ئويلاشقاندا. مەسىلەن ، ئىككىنچى بىمار ياشانغانلار ياكى زەھەرلىك چېكىملىك سەزگۈرلىكى بولسا ، بەزى ئانتىبىئوتىكلار بىلەن داۋالاشنى قوللانسا بولىدۇ. بەزى ئانتىبىئوتىكلار بۇ ئادەمدە بەزى سەزگۈرلۈك كېسەللىكلىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. يەنە كېلىپ ، بىمارنىڭ جىگەر ، ئاشقازان ياكى بۆرەكتە مەسىلە بولسا ، مۇۋاپىق ئىشلىتىلىدىغان دورىلارنى تەڭشەش كېرەك. ئۈچىنچى بىمار ئۇنىڭ شىكايەتلىرىنىڭ ناھايىتى تېز تەرەققىي قىلىدىغانلىقىنى ، قىزىش ۋە ئېغىر ھارغىنلىق بارلىقىنى ، ئەگەر بۇ ئەرزلەرنى تەكشۈرۈش ۋە تەجرىبىخانا نەتىجىسىنىڭ قوللىشىغا ئېرىشسە ، ئۇ دوختۇرخانىدا يېتىپ ، دورا ۋە قان زەردابىنى داۋالاشنى باشلايدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى. بۇ يەردە ئوخشاش بولمىغان ئۈچ بىمارغا ئۈچ خىل ئوخشىمىغان ئۇسۇل ئېلىپ كەلگەن داۋالاش ئۇسۇللىرى بار. كۆرگىنىڭىزدەك ، «كېسەللىك يوق ، بىمارلار بار» ... مېدىتسىنا دېگەن نېمە؟ مەملىكىتىمىزدىكى تېببىي مەكتەپنى پۈتتۈرگەن دوختۇرلارغا قىلىنغان قەسەم ھىپپوكرات قەسىمىنىڭ سەل ئۆزگەرتىلگەن ۋە ماسلاشتۇرۇلغان نۇسخىسى. داۋالاشنىڭ ئەسلىمىسى مەن تېببىي كەسىپنىڭ سېپىگە قاتناشقان بۇ پەيتتە ، ھاياتىمنى ئىنسانىيەت يولىغا بېغىشلايدىغانلىقىمنى ئوچۇق جاكارلايمەن مەن ئوقۇتقۇچىلىرىمغا بولغان ھۆرمەت ۋە مىننەتدارلىق قەرزىمنى ھەر ۋاقىت قوغدايمەن ، ۋىجدانىمنىڭ بۇيرۇقلىرى بىلەن سەنئەتلىرىمنى كۆڭۈل قويۇپ ۋە كۆڭۈل قويۇپ ئېلىپ بارىمەن ، بىمار ۋە جەمئىيەتنىڭ سالامەتلىكىنى مېنىڭ ئاساسلىق مەجبۇرىيىتىم دەپ قارايمەن ، شۇنداق قىلىمەن مەندىن مۇلازىمەت قىلىشنى ئۈمىد قىلىدىغانلارنىڭ سىرىنى ھۆرمەتلەڭ ۋە ساقلاڭ ، مەن تېببىي كەسىپنىڭ ئىززەت-ھۆرمىتى ۋە پاكىز ئەخلاقىنى قوغدايمەن ، خىزمەتداشلىرىمنى قېرىنداش دەپ قارايمەن ، دىن ، مىللەت ، ئىرق ، سىياسىي تەۋەلىك ياكى جەمئىيەتنىڭ ئوخشىماسلىقىغا يول قويمايمەن. مېنىڭ ۋەزىپەم بىلەن سەۋرچانلىقىمنىڭ ئوتتۇرىسىدا كېلىدىغان دەرس ، مەن ئوچۇق ، ئەركىن ۋە شەرەپ بىلەن قەسەم قىلىمەنكى ، مەن كىشىلىك ھاياتقا مۇتلەق ھۆرمەت قىلىمەن ، بېسىمغا ئۇچرىغان تەقدىردىمۇ ، داۋالاش بىلىملىرىمنى ئىنسانىي قىممەت قارىشى ۋە قانۇنلىرىغا قارشى ئىشلەتمەيمەن . دۆلىتىمىزدىكى داۋالاش كۈنى 1827-يىلى 3-ئاينىڭ 14-كۈنى ، «Thybhane-i Amire ve Cerrahhane-i Amire» ناملىق تېببىي مەكتەپنىڭ ئېچىلغان ۋاقتى ئېلىمىزدىكى زامانىۋى داۋالاش مائارىپىنىڭ باشلىنىشى دەپ قارىلىدۇ. مېدىتسىنا كۈنى 1919-يىلى تېببىي ئوقۇغۇچىلارنىڭ چەتئەل ئىشغالىيەتچى كۈچلىرىگە بولغان ئىنكاسى سۈپىتىدە ، بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن ، ئىستانبۇل ئىشغال قىلىنغان. بۈگۈنگە قەدەر ساقلىنىپ كەلگەن بۇ 14-مارت تەبرىكلەش پائالىيەتلىرى ھازىر «ساغلاملىق ھەپتىلىكى»، جۈملىدىن ئۇ ھەپتە.
